Agrega Madencilik: Agrega Çeşitleri ve Teknik Özellikleri

Agrega, inşaat ve beton sektöründe kullanılan, doğal veya yapay kökenli, ince veya kaba, tane boyutu 63 mm’yi geçmeyen mineral maddelerdir. Agrega, betonun temel bileşenlerinden biridir ve betonun mekanik özelliklerini önemli ölçüde etkilemektedir.

Agrega Çeşitleri

Agregalar, tane boyutlarına göre kaba ve ince agregalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Kaba agregalar, 4 mm’den büyük tane boyutuna sahip agregalardır. İnce agregalar ise 4 mm’den küçük tane boyutuna sahip agregalardır.

Kaba Agregalar

Kaba agregalar, kırma taş ve çakıl olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

Kırma Taş

Kırma taş, doğal kayaların kırma ve eleme işlemleri sonucunda elde edilen bir agrega türüdür. Kırma taş, inşaat sektöründe en yaygın kullanılan agrega türüdür.

Kırma taş, tane boyutuna göre aşağıdaki sınıflara ayrılır:

• Dolgu kırma taşı: 4-10 mm
• Kalın kırma taşı: 10-25 mm
• Orta kırma taşı: 25-40 mm
• İnce kırma taşı: 40-63 mm

Kırma taşının tane şekli, tane boyutuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Dolgu kırma taşı genellikle yuvarlak şekilli, kalın kırma taşı genellikle köşeli şekilli, orta kırma taşı ise hem yuvarlak hem de köşeli şekilli olabilir.

Kırma taşının özgül ağırlığı, tane boyutuna ve tane şekline bağlı olarak değişiklik gösterir. Dolgu kırma taşının özgül ağırlığı genellikle 2,60-2,70 g/cm³, kalın kırma taşının özgül ağırlığı genellikle 2,70-2,80 g/cm³, orta kırma taşının özgül ağırlığı ise genellikle 2,75-2,85 g/cm³’tür.

Kırma taşının su emme oranı, tane boyutuna ve tane şekline bağlı olarak değişiklik gösterir. Dolgu kırma taşının su emme oranı genellikle %1-2, kalın kırma taşının su emme oranı genellikle %2-3, orta kırma taşının su emme oranı ise genellikle %2,5-3,5’tir.

Kırma taşının mukavemet özellikleri, tane boyutuna, tane şekline ve mineral bileşimine bağlı olarak değişiklik gösterir. Dolgu kırma taşının mukavemet özellikleri genellikle düşüktür. Kalın kırma taşının mukavemet özellikleri orta düzeydedir. Orta kırma taşının mukavemet özellikleri ise yüksektir.

Kırma Taş Taneciklerinin Şekilleri ve Özellikleri

Kırma taşının tane şekli, tane boyutuna ve tane oluşumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Kırma taşının tane şekli, agreganın kullanım amacını belirler.

Yuvarlak Taneler

Yuvarlak taneli agregalar, genellikle nehirlerde veya denizlerde oluşan çakıllardır. Yuvarlak taneli agregalar, betonda dolgu malzemesi olarak kullanılması tercih edilir. Bu nedenle, betonda kullanılan agregaların tane şeklinin yuvarlak olması önemlidir.

Köşeli Taneler

Köşeli taneli agregalar, genellikle kayaların kırma ve eleme işlemleri sonucunda elde edilir. Köşeli taneli agregalar, betonda agrega olarak kullanılması tercih edilir. Bu nedenle, betonda kullanılan agregaların tane şeklinin köşeli olması önemlidir.

Kırma Taş Taneciklerinin Tane Dağılımı

Kırma taşının tane dağılımı, agreganın homojen veya heterojen olmasına göre sınıflandırılır. Homojen tane dağılımına sahip agregalar, heterojen tane dağılımına sahip agregalara göre daha iyi dolgu özelliğine sahiptir.

Homojen Tane Dağılımı

Homojen tane dağılımına sahip agregalar, tüm tane boyutlarında eşit miktarda tanelere sahiptir. Homojen tane dağılımına sahip agregalar, betonda dolgu malzemesi olarak kullanılması tercih edilir.

Heterojen Tane Dağılımı

Heterojen tane dağılımına sahip agregalar, farklı tane boyutlarında farklı miktarda tanelere sahiptir. Heterojen tane dağılımına sahip agregalar, betonda agrega olarak kullanılması tercih edilir.

Kırma Taş Taneciklerinin Özgül Ağırlığı

Kırma taşının özgül ağırlığı, agreganın birim hacmindeki malzeme miktarını belirler. Kırma taşının özgül ağırlığı, tane boyutuna ve tane şekline bağlı olarak değişiklik gösterir.

Özgül Ağırlık Hesaplanması

Kırma taşının özgül ağırlığı, aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanabilir:

Agreganın özgül ağırlığı (g/cm³) = (Agreganın kuru ağırlığı (kg) / Agreganın hacmi (m³))

Örneğin, 100 kg ağırlığında ve 1 m³ hacme sahip bir agreganın özgül ağırlığı aşağıdaki şekilde hesaplanır:

Agreganın özgül ağırlığı (g/cm³) = (100 kg / 1 m³) = 1000 kg/m³

Kırma Taş Taneciklerinin Su Emme Oranı

Kırma taşının su emme oranı, agreganın kuru ağırlığına göre aldığı su miktarını belirler. Kırma taşının su emme oranı, tane boyutuna ve tane şekline bağlı olarak değişiklik gösterir.

Su Emme Oranı Hesaplanması

Kırma taşının su emme oranı, aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanabilir:

Agreganın su emme oranı (%) = (Agreganın ıslak ağırlığı (kg) – Agreganın kuru ağırlığı (kg)) / Agreganın kuru ağırlığı (kg) * 100

Örneğin, 100 kg ağırlığında ve %5 su emme oranına sahip bir agreganın ıslak ağırlığı aşağıdaki şekilde hesaplanır:

Agreganın ıslak ağırlığı (kg) = Agreganın kuru ağırlığı (kg) + (Agreganın kuru ağırlığı (kg) * Su emme oranı (%))

Agreganın ıslak ağırlığı (kg) = 100 kg + (100 kg * 5%)

Agreganın ıslak ağırlığı (kg) = 105 kg

Kırma Taş Taneciklerinin Mukavemet Özellikleri

Kırma taşının mukavemet özellikleri, agreganın basınç, çekme ve eğilme dayanımını belirler. Kırma taşının mukavemet özellikleri, tane boyutuna, tane şekline ve mineral bileşimine bağlı olarak değişiklik gösterir.

Basınç Dayanımı

Kırma taşının basınç dayanımı, agreganın bir yüzeyi boyunca uygulanan yüke karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür. Kırma taşının basınç dayanımı, betonun dayanıklılığını önemli ölçüde etkilemektedir.

Çekme Dayanımı

Kırma taşının çekme dayanımı, agreganın iki yüzeyi boyunca uygulanan yüke karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür. Kırma taşının çekme dayanımı, betonun dayanıklılığını önemli ölçüde etkilemektedir.

Eğilme Dayanımı

Kırma taşının eğilme dayanımı, agreganın bir ucundan uygulanan yüke karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür. Kırma taşının eğilme dayanımı, betonun dayanıklılığını önemli ölçüde etkilemektedir.

Kırma Taş Taneciklerinin Kimyasal Özellikleri

Kırma taşının kimyasal özellikleri, agreganın alkali reaktivitesini ve toksisitesini belirler.

Alkali Reaktivite

Kırma taşının alkali reaktivitesi, agreganın betondaki çimento ile kimyasal reaksiyona girme eğilimini belirler. Alkali reaktivite yüksek olan agregalar, betonda çatlak oluşumuna neden olabilir.

Toksisite

Kırma taşının toksisitesi, agreganın insan sağlığına ve çevreye zararlı olabilecek maddeler içerme eğilimini belirler. Toksik agregalar, insan sağlığına ve çevreye zarar verebilir.

Sonuç

Kırma taş, inşaat sektöründe önemli bir yere sahip olan bir agrega türüdür. Kırma taşının özellikleri, agreganın kullanım amacını ve betonun özelliklerini önemli ölçüde etkilemektedir.